पहिली पंचवार्षिक योजना

कालावधी- (१९५१ ते १९५६)
मुख्य उद्दिष्ट - शेतीविकास.
प्रतिमान - हेरोड - डॉमर प्रतिमान.
अपेक्षित लक्ष्ये - २.१%

पहिली पंचवार्षिक योजना (१९५१ ते १९५६) :

पहिले भारतीय पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरू यांनी भारतीय संसदेसमोर पहिली पंचवार्षिक योजना सादर केली व त्याकडे तातडीने लक्ष देण्याची गरज आहे. पहिली पंचवार्षिक योजना १९५१ मध्ये सुरू करण्यात आली होती जी मुख्यत: प्राथमिक क्षेत्राच्या विकासावर लक्ष केंद्रित करते. पहिली पंचवार्षिक योजना काही सुधारणांसह हॅरोड-डोमर मॉडेलवर आधारित होती. २०६९ कोटी रुपयांचे एकूण नियोजित अर्थसंकल्प (नंतर २३७८ कोटी) सात व्यापक क्षेत्रासाठी देण्यात आले: सिंचन आणि ऊर्जा (२७.२%), कृषी आणि समुदाय विकास (१७.४%), वाहतूक आणि दळणवळण (२४%), उद्योग (८.४%), सामाजिक सेवा (१६.६%), भूमिहीन शेतकऱ्यांचे पुनर्वसन (४.१%) आणि इतर क्षेत्र आणि सेवांसाठी (२.५%). या टप्प्यातील महत्त्वाचे वैशिष्ट्य म्हणजे सर्व आर्थिक क्षेत्रातील राज्याची सक्रिय भूमिका. त्यावेळी अशा भूमिकेचे औचित्य सिद्ध केले गेले कारण स्वातंत्र्यानंतर लगेचच भारताला मूलभूत समस्या म्हणजेच भांडवलाची कमतरता व बचत करण्याची कमतरता होती. उद्दिष्टाचा वाढीचा दर वार्षिक सकल उत्पन्नाच्या (जीडीपी) वाढीच्या २.१% होता; निव्वळ वाढीचा दर ३.६% होता, निव्वळ देशांतर्गत उत्पादनात १५% वाढ झाली. पावसाळा चांगला होता आणि तुलनेने जास्त पीक उत्पादन होते, विनिमय साठा वाढवून दरडोई उत्पन्नात वाढ होते आणि त्यात ८% वाढ झाली आहे. जलद लोकसंख्या वाढीमुळे राष्ट्रीय उत्पन्न दरडोई उत्पन्नापेक्षा अधिक वाढली. याच काळात भाकरा, हिराकुड, मेटूर धरण आणि दामोदर खोरे धरणे यासह अनेक पाटबंधारे प्रकल्प सुरू करण्यात आले. जागतिक आरोग्य संघटनेने (डब्ल्यूएचओ) भारत सरकारसमवेत मुलांचे आरोग्य संबोधित केले आणि बालमृत्यू कमी केली, लोकसंख्या वाढीला अप्रत्यक्षरित्या हातभार लावला. १९५६ मध्ये योजना कालावधी संपल्यावर पाच तंत्रज्ञान संस्था म्हणून भारतीय तंत्रज्ञान संस्था (आयआयटी) सुरू केली गेली. विद्यापीठ अनुदान आयोग (यूजीसी) देशातील उच्च शिक्षण मजबूत करण्यासाठी निधीची काळजी घेण्यासाठी आणि उपाययोजना करण्याकरिता स्थापन करण्यात आले. दुसऱ्या पंचवार्षिक योजनेच्या मध्यभागी अस्तित्वात आलेली पाच पोलादी प्रकल्प सुरू करण्यासाठी करारावर स्वाक्षऱ्या करण्यात आल्या. ही योजना सरकारला अर्ध-यशस्वी ठरली.