ज्ञान प्रसारक मंडळ या शिक्षण संस्थेचे अध्यक्ष कोण होते?
प्रौढांच्या शिक्षणासाठी दादाभाई नौरोजीनी ‘ज्ञान प्रसारक मंडळी’ स्थापन केली.

185२ मध्ये दादाभाईंनी भारतीय राजकारणात प्रवेश केला. 1853 मध्ये ईस्ट इंडिया कंपनीच्या लीज नूतनीकरणाला त्यांनी कडाडून विरोध केला. यासंदर्भात दादाभाईंनी ब्रिटिश सरकारला निवेदनही पाठवले होते. परंतु ब्रिटिश सरकारने त्यांच्याकडे दुर्लक्ष करून भाडेपट्ट्याचे नूतनीकरण केले होते. दादाभाई नौरोजी यांचे मत होते की भारतातील इंग्रजांचे शासन भारतीय लोकांच्या अज्ञानामुळे होते. प्रौढांच्या शिक्षणासाठी दादाभाईंनी ‘ज्ञान प्रसारक मंडळी’ स्थापन केली. भारताच्या समस्या सांगण्यासाठी दादाभाईंनी राज्यपाल आणि व्हायसराय यांना अनेक याचिका लिहिल्या. शेवटी त्यांना वाटले की ब्रिटिश जनतेने आणि ब्रिटीश संसदेला भारत आणि भारतीयांच्या दुर्दशाबद्दल चांगले माहिती असायला हवी. ते वयाच्या 30 व्या वर्षी 1855 मध्ये इंग्लंडला रवाना झाले.

इंग्लंडमधील दादाभाईंचा प्रवास –

इंग्लंडमध्ये वास्तव्यास असताना दादाभाई तेथील अनेक चांगल्या सोसायट्यांमध्ये रुजू झाले. तेथे भारताची दुर्दशा सांगण्यासाठी अनेक भाषणे दिली, अनेक लेख लिहिले.

1 डिसेंबर 1866 रोजी दादाभाईंनी ‘ईस्ट इंडियन असोसिएशन’ ची स्थापना केली. या संघटनेत भारतातील उच्चपदस्थ अधिकारी आणि ब्रिटीश संसद सदस्यांचा समावेश होता.

1880 मध्ये दादाभाई पुन्हा लंडनला गेले. 1892 मध्ये सार्वत्रिक निवडणुकीसाठी दादाभाईंना ‘सेंट्रल फिनस्बेरी’ ने ‘लिबरल पार्टी’चे उमेदवार म्हणून उभे केले .

जेथे ते ब्रिटिश भारतीय खासदार झाले. त्यांनी ब्रिटिश संसदेमध्ये भारत आणि इंग्लंडमध्ये आय.सी.एस. च्या प्राथमिक परीक्षा घेण्याचे विधेयकही मंजूर केले. भारत आणि इंग्लंड यांच्यात प्रशासकीय आणि लष्करी खर्च वाटप करण्यासाठी त्यांनी विले कमिशन व रॉयल कमिशन ऑन इंडिया एक्सपेन्सीयचर देखील तयार केले.

दादाभाई नौरोजी यांचा मृत्यू :

शेवटच्या दिवसांमध्ये दादाभाई इंग्रजांकडून भारतीयांच्या शोषणावर लेख लिहित असत, तसेच या विषयावर भाषणे देत असत. भारतीय राष्ट्रवादी चळवळीचा पाया दादाभाई नौरोजी यांनी स्थापित केला. भारताचे महान स्वातंत्र्यसेनानी दादाभाई नौरोजी यांचे 30 जून 1917 रोजी वयाच्या 91 व्या वर्षी निधन झाले.
सन्मान

स्वातंत्र्य चळवळीच्या काळात दादाभाई नौरोजी हे एक महत्त्वाचे भारतीय मानले जाते.
त्यांच्या सन्मानार्थ दादाभाई नौरोजी रोडचे नाव देण्यात आले आहे.
दादाभाई हे भारताचे ग्रँड ओल्ड मॅन मानले जातात.